Vaandrager - Sleutels (recensie 4)

Erik van den Berg vandaag in de Volkskrant:

Vaandrager - Sleutels (recensie 3)

Ezra de Haan op Literatuurplein:

Daar is

daar is de orgelman
daar is de lente
daar is de koffie
daar is duif tien

daar zijn de appeltjes van oranje weer
daar zijn de meningen over verdeeld
daar zijn de boys
daar zijn de smurfen weer

daar is een stoomboot aangekomen
daar is een roos ontloken
daar is een 75-jarig huwelijk van
daar is een god die hoort

daar is geen woord frans bij
daar is gabbertje
daar is geen speld tussen te krijgen

daar zijn geen grenzen aan jezus macht
daar zijn geen grenzen
daar zijn geen woorden voor dat doet de deur dicht

daar is het beter
daar is het daglicht
daar is het voor bedoeld
daar is het water daar is de haven

daar is ie weer andre van duin

daar is kracht in het bloed van het lam
daar is kracht kracht wonderbare kracht

daar is loesje

daar is mijn vaderland
daar is mag in sy woord

daar is niet wijs uit te worden
daar is niks soos ware liefde

daar zijn onze jantjes
daar is plaats bij het kruis
daar is rene van de anwb
daar is swiebertje

daar is tie weer andre van duin

daar is uit ’s werelds duis’tre wolken
daar zijn vrienden voor
daar is willem met de waterpomptang

daar zijn woorden voor
daar zijn we weer
daar zijn woorden voor toon tellegen

daar zijn ze weer sinterklaas en zwarte piet
daar is ze weer
en daar gaat ze


Daniël Dee

Vaandrager - Sleutels (recensie 2)

Door Menno Schenke. Uitgesproken op vrijdag 16 maart in een afgeladen boekhandel v/h Van Gennep te Rotterdam tijdens de presentatie van de nieuwe Vaandrager. Menno Schenke, schrijver van de biografie Vaan. Het bewogen leven van C.B. Vaandrager (De Bezige Bij, Amsterdam 2005), is de man rechts van de lamp die in de camera blikt (niet de lamp blikt, maar de man).

Cor Vaandrager wordt beetje bij beetje van iedereen, terwijl hij als schrijver van proza niets van ons moest hebben. Geen concessies aan easy readers… hij heeft het meer dan eens gezegd en opgeschreven.

Er zijn goedwillende Rotterdammers, die met een stalen gezicht beweren dat op Zuid vele duizenden vierkante meters naar Cor Vaan zijn genoemd: Vaanweg en Vaanplein. Laten ze die wetenschap alsjeblieft blijven koesteren.
Over het vernoemen van Vaandrager maken we geen grappen. Er is in de wijk Lombardijen, tegen de grens van Rotterdam, de Homerusstraat. Homerus en Vaandrager hebben iets met elkaar, dat weten we, al was het maar omdat Cor op 1 juni 1964 bij zijn diploma gymnasium alfa een cijferlijstje krijgt met daarop een 10 voor zijn vertaling van Homerus. Overigens, ook Plato en Herodotus spraken hem aan: voor beide vertalingen uit het klassieke Grieks een 9.
Als je in de Homerusstraat een hoek omgaat, en ik heb het gistermorgen gedaan, kom je in de Primo Levihof. Even verder is de Dantestraat. Als je over ruim een jaar tegenover de Primo Levihof een straat inloopt, stap je het Cor Vaandragerveld op. Fris en groen, ook dan is de lente net begonnen.
Wat zegt u? Jawel, het Cor Vaandragerveld. De stad Rotterdam, waar Cor Vaandrager zich op z’n zachtst gezegd niet altijd helemaal happy heeft gevoeld, heeft in januari besloten in een nieuwbouwwijkje straten en openbaar groen te vernoemen naar Rotterdamse dichters die niet meer onder ons zijn. Zij maken, zo stelden burgemeester en wethouders vast, momenteel deel uit van het collectieve geheugen van deze stad.
Behalve het Vaandragerveld, dat een flinke oppervlakte beslaat, zijn daar straks ook het Theo Verhaarveld, de Chris van Abkoudehof en de Riekus Waskowskyhof. Cor weet zich daar, waar nu nog groene containers van aannemer Dura Vermeer staan, in het gezelschap van een stel oude bekenden en gelouterden als Homerus, Dante en Primo Levi. Dat zal hem deugd doen.

Dit bij wijze van inleiding op de feestelijke gebeurtenis waarvoor wij hier samen zijn: Sleutels, nieuw boek van Vaandrager. Tien jaar geleden was een zaal in Hotel New York het toneel voor de presentatie van een editie van het literaire tijdschrift Passionate, dat geheel aan Vaandrager was gewijd. C.B. Vaandrager herleeft in Hotel New York, stond er op de uitnodiging van Passionate.
Toen stonden we stil bij de tiende sterfdag van Cor. Zondag is Cor Vaandrager 20 jaar dood. Ook deze sterfdag krijgt een passend accent door het verschijnen van Sleutels, een novelle ooit onderdeel is geweest van het manuscript van Vaandragers vermaarde klassieker De Hef uit 1975. Dat concludeert bezorger Karel ten Haaf in zijn nawoord en ik kan hem niet tegenspreken.

Geen concessies aan easy readers, ik herhaal het maar eens bij wijze van waarschuwing aan iedereen die Sleutels gaat lezen. Er staan mooie zinnen in Sleutels, Vaandrageriaanse taalvondsten, zoals deze: ‘Lopers zijn alledeursvrienden met een rechthoekige baard.’

Wie, beginnend bij De avonturen, het proza van Cor Vaandrager gaat lezen, moet weten dat hij of zij een autobiografie leest, waarin weinig is verdicht of aangezet. De Reus van Rotterdam gaat over het leven van Cor, De Hef idem dito en dat geldt ook voor Sleutels. Misschien mag ik u een paar sleuteltjes aanreiken voor beter begrip. Ik kreeg ze weer van Hetty, Cors weduwe en de moeder van Isis.

Vaandrager stuurde Sleutels in augustus 1974 naar het literaire tijdschrift Maatstaf in de hoop op publicatie en dus enige publiciteit. Het begeleidende briefje is gedateerd 21 augustus 1974: de verjaardag van zijn moeder Jannie. Niets is toeval in het oeuvre van Vaandrager.

Het boek opent met een brief, cursief gezet, aan ene ‘beste Nabob’. Nabob is Rotterdammer Mike von Bibikov, overleden in 2004, reclametekstschrijver, provocateur, tien jaar geleden leider van het Amsterdamse splinterpartijtje de Reageringspartij en net als Cor Vaan liefhebber van geestverruimende middelen.

De introductie tot Sleutels noemde Vaan Status Presens. Die term leende hij van zijn medische status, die hij bij psychiater Hans van Epen had ingezien. Lezen wat de dokter over hem had opgeschreven en je dan afvragen wat die medische terminologie bedoelt te zeggen. Het is begin jaren 70, Vaandrager staat voor de mentaal zwartste periode van zijn leven.

In die introductie duikt opoe Slooter op. Dat is Cors oma, de moeder van zijn moeder Jannie. Hij spuwt gal jegens ‘de duistere brievenschrijver Bellaart’, die hij voor wijvendief, schemerige saboteur en schietbaanlaankater uitmaakt. Gerard Bellaart, van uitgeverij Cold Turkey Press in Rotterdam en uitgever van teksten van William Burroughs en Charles Bukowksi, twee Amerikaanse helden van Vaan, is duidelijk geen vriend. Zoals ook andere types uit de sien van toen een veeg uit Cors pan krijgen.

Vaandrager associeert dat het een lust is, rijmt vaak binnen een zin, lijkt teksten die hij eerder schreef, zoals Olé Coltrane, te hergebruiken, is teder over Hetty en Isis.
Pink Floyd komt voorbij, net als Soft Machine en Alice Cooper, Willem van Hanegem heet Ga na Hem, Faas Wilkes wordt Fazeke en een lied van Cream, Anyone for Tennis, figureert ineens plompverloren als Wie is er voor tennis? Natuurlijk duikt ook boezemvriend en vijand Hans Sleutelaar op: dat begint al in de titel Sleutels.
Misschien zit ik er naast, maar ook in deze novelle is Vaandrager lief voor zijn vrienden. Bohémien Frans Vogel speelt zijn rol en Vaan is mild jegens Sleutelaar. Die relatie, hoe vertroebeld en angstaanjagend die ook geweest is op sommige momenten, blijft er in de kern een van vriendschap.

Sleutels is een literair pareltje in het oeuvre van Cor Vaandrager en daarom is het fantastisch dat dit boekje vandaag, vlak voor Cors twintigste sterfdag, in de boekwinkel ligt. De VPRO Gids van deze week noemt de novelle waarderend ‘een Vaandrager-monumentje voor gevorderden.’
Misschien is monumentje wel een sleutelwoord voor de bijeenkomst bij de dertigste sterfdag van Cornelis Bastiaan Vaandrager, op het Cor Vaandragerveld in Rotterdam-Lombardijen. Men fluistert dat daar een borstbeeld, stijl anno 2022, van Vaan wordt onthuld…

Vaandrager - Sleutels (Volkskrant)

Vandaag in de Volkskrant:

Vaandrager - Sleutels (DvhN)

Inki de Jonge gisteren in het Dagblad van het Noorden:

Vaandrager - Sleutels (recensie 1)

Dirk-Jan Arensman in de VPRO Gids:

Erratae

Boeken zonder fouten bestaan niet – of nauwelijks. Ook de komende vrijdag te presenteren nieuwe Vaandrager – Sleutels, een ‘straat-collage’ (een prachtboek, zowel van buiten als van binnen) – bevat enige slordigheidjes. Dit reken ik mezelf aan, ik ben immers de bezorger van de tekst. Gelukkig gaat het, op één foutje na (nummer 2.), om vrij onbeduidende dingetjes. Hoe komt het dat deze “fouten” mij meteen in het oog springen bij lezing van het boek zelf, vers van de pers,
terwijl ze me keer op keer ontgaan zijn bij het doornemen van de tekst tijdens het voorbereiden van de uitgave? Dat is één van de raadselen van de werking van het menselijk brein: kennelijk wordt een gedrukte tekst anders gezien of verwerkt dan dezelfde tekst geprint. Voer voor psychologen en hersenwetenschappers.
Hoe het ook zij, hier de errata (om de boekbesprekers voor te zijn):
Nummer 2. komt uit de zinsnede ‘20-ste eeuws schiet zo weed mens (man)’ – een verwijzing naar het nummer 21st Century Schizoid Man van King Crimson (met als bandleider Robert Fripp, gitarist die op de eerste bladzijde van mijn ‘uitleiding’ genoemd wordt – over compositie gesproken!):

Heftig

Je bent niet echt in Rotterdam geweest wanneer je De Hef niet hebt gezien. De beroemde brug is inmiddels niet meer in gebruik, maar torent gelukkig nog wel als een prachtig industrieel monument hoog uit boven de Maas. De mare wil, dat de naam De Hef afkomstig is uit de koker van C.B. Vaandrager, die door de Kortsluiting-redactie eensgezind wordt beschouwd als één der grootste Nederlandse dichters ooit; de officiële naam van de hefbrug luidt Koningshavenbrug.

Dat veel Rotterdamse dichters De Hef bezongen hebben, is niet meer dan logisch. In 2000 verscheen de fraai vormgegeven, met prachtige foto’s van samenstelster Hansje de Reuver verluchtigde poëziebloemlezing Hé, de Hef. Een kranige brug bij de Rotterdamse uitgeverij Duo/Duo. In dit prachtboek staat onder andere een niet eerder gepubliceerd gedicht van de inmiddels verscheiden en vrijwel vergeten schrijver A. Moonen, dat het verdient om gelezen te worden door meer mensen dan de 1250 bezitters van genoemde uitgave – dus:

Onlangs trof ik in de bundel Rijm en onrijm Rotterdam (Rotterdamse Kunststichting, 1980), van de reeds bij leven vergeten dichter D. Kornet, een prachtpoëem over De Hef, dat niet werd opgenomen in bovengenoemde bloemlezing van Hansje de Reuver. Wij nemen het hier wel op; – voor de liefhebbers van “Rotterdamse poëzie”:

Snacks en rubber

Straks begint de Nacht van het Condoom. Waar ik gisteren vergeten ben stil te staan bij de vijftigste verjaardag van de frikadel, één der verrukkelijkste uitvindingen ooit, daar zal ik heden niet verzuimen de lof van het kapot te zingen.

Dit gedicht, oorspronkelijk gepubliceerd in de eigenbeheer uitgave iedereen is alleen (Rottend Staal Publicaties, Groningen 1996), later opgenomen in de nog steeds verkrijgbare bundel meisjespijn (Uitgeverij Passage, Groningen 2007), is een reactie op een hanenzang van Riekus Waskowsky:

[Riekus Waskowsky – wie het eerste z’n stenen kwijt is (De Bezige Bij, Amsterdam 1970)].
Verder zit er natuurlijk een verwijzing in naar de bundel Duizenden Zonsondergangen (De Bezige Bij, Amsterdam 1971) van Hans Verhagen, waarin ook een gedicht is opgenomen met de titel ‘In de duinen’:

Voorts bevat het gedicht een knipoog richting Peter Andriesse – Zuster Belinda en het geheime leven van Dokter Dushkind (De Bezige Bij, Amsterdam 1971), een roman die opeens zeer actueel is, daar het Groninger café De Kachel vandaag voor de rechter verschijnt wegens het ontduiken van het rookverbod, en alle personen in het boek van Andriesse vernoemd zijn naar een sigarettenmerk. Maar genoeg hierover, het is niet aan mij om mijn eigen werk uit te leggen.
Nu ik het toch over reacties op andermans gedichten heb: in de onlangs verschenen bundel Meesterwerk (Uitgeverij Passage, Groningen 2009) reageren zevenendertig jonge dichters middels een gedicht op het werk van hun voorbeelden. Het is natuurlijk raar om die bundel hier uitgebreid te bespreken, want hij werd samengesteld door mijn blogbroeder Daniël Dee. En hoewel Daniël zal vinden dat zulks niet heurt, en ik de kans loop dat hij deze zin van ons weblog verwijdert, wil ik hier toch graag opmerken dat zijn reactiepoëem op een gedicht van C.B. Vaandrager van grote schoonheid is: Vaandrager zelf zou het geschreven willen hebben.

Poëzie en commercie (2)

In 1962 kreeg dichter Cornelis Bastiaan Vaandrager het verzoek van de VARA om een gedicht te schrijven met als titel Zonder grenzen. Het werkstuk diende ten minste 150 lettergrepen te tellen, en als vergoeding zou de dichter vijftig gulden ontvangen. Vaandrager stuurde onderstaand poëem in. En ontving nimmer het toegezegde bedrag.

Wie het gedicht zoekt in de onlangs onder de titel Made in Rotterdam verschenen verzamelde gedichten van Vaandrager, zal het niet vinden. Voor de echte liefhebber: het werd wel opgenomen in Het lichte gedicht. De grappigste en gekste gedichten van Nederland en Vlaanderen. Met een inleiding van Kees Fens (Uitgeverij Podium, Amsterdam 2002).

Bijdrage aan de Rotterdamse Cultuurgeschiedenis

In zijn uit 1988 stammen-de boek Bye meneer Jamin nam Frans Vogel (voor Groningers: min of meer de Rotterdamse Kees van der Hoef) een flyer op van het destijds door vrijwel de hele addestieke sien van Rotterdam gefrequenteerde café Melief-Bender. In de flyer wordt een serie optredens aangekondigd van de Amerikaanse zangeres Dee Daniels.

Een foto van Frans Vogel en Johnny van Doorn, afgedrukt in hetzelfde boek, werd blijkens het bijschrift genomen bij de opening van een tentoonstelling van Vaandrager in galerie of galerij Ten Haaf.

De redactie van Kortsluiting stelt zich naar aanleiding van deze twee op zichzelf staande feiten de prangende vraag, in een nog in de scheppingsfase verkerend dichtwerk, dus op poëtische wijze, dat wil zeggen, eenvouds verlichte Rotterdamse waters:


was ooit

dee daniels
in
galerie ten haaf

vraag vogel